Nie zawsze wiemy, jak reagować w sytuacji, kiedy dowiadujemy się o dziecku doświadczającym psychicznej bądź fizycznej agresji. Jednak nie szukajmy usprawiedliwienia dla swojej obojętności. ONZ postanowiło przypomnieć nam o tym, że to my, dorośli, jesteśmy odpowiedzialni za los każdego młodego człowieka, który często nie ma szansy na obronę ani wsparcie. 4 czerwca został ustanowiony Dniem Dzieci Będących Ofiarami Agresji.

Małe mieszkanki Ukrainy. Z powodu konfliktu zbrojnego oddzielone od rodziców, którzy pozostali w Doniecku, ale odesłali stamtąd dzieci. Kijów, październik 2014. Fot. UNICEF, CC BY-ND 2.0

Okoliczności ustanowienia czerwcowego święta są smutne i wiążą się z krwawymi i bolesnymi doświadczeniami konfliktu na Bliskim Wschodzie. 19 sierpnia 1982 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ, głęboko poruszone sytuacją libańskich i palestyńskich dzieci, które masowo traciły życie wskutek ataków zbrojnych, postanowiło zwrócić uwagę świata na problemy najmłodszych, ustanawiając 4 czerwca corocznym świętem. Sekretarz Generalny ONZ Javier Perez już w czerwcu 1982 roku mówił nie tyle o samym problemie palestyńskim, co ogólnie o sytuacji dzieci, które często płacą najwyższą cenę za wszelkie przejawy agresji.

Od tego czasu minęło ponad 30 lat, jednak problem pozostaje aktualny i palący. Wciąż zdarza się, że dzieci są nie tylko „przypadkowymi” ofiarami konfliktów, ale padają także ofiarą celowych ataków – jak chociażby ataki na szkoły. Dobitnym tego przykładem może być obecny konflikt w Syrii. Europejska Sieć Rzeczników Praw Dziecka wydała oświadczenie, w którym zwrócono uwagę na los małych Syryjczyków. Nie tylko tracą oni zdrowie i życie, ale również zostają sierotami, są często oddzieleni od rodziców i zmuszeni do poszukiwania azylu. Przymusowa służba wojskowa czy wykorzystanie seksualne, które nie są odosobnionymi przypadkami, przyczyniają się jednocześnie do wzmacniania niebezpiecznych struktur współczesnych form niewolnictwa.

Bezpieczeństwo dzieci jest jednak zagrożone nie tylko w przypadku konfliktów zbrojnych. Problematyka ta obejmuje także sprawy rodzinne czy szkolne. Małe ofiary agresji żyją często tuż obok nas. Może za naszą ścianą?

Oczywiście, istnieje cały szereg regulacji, konwencji czy najogólniej aktów prawnych, które mają za zadanie chronić dzieci przed jakimikolwiek przejawami agresji. Warto zasygnalizować istnienie takich przepisów, do których można się odwołać w każdym momencie. Konwencja o Prawach Dziecka to dokument przyjęty przez niemal wszystkie państwa na świecie. Dotyka płaszczyzn, o których często zapomina się mówiąc o najmłodszych. Dziecko ma prawo do życia i rozwoju, wolności, nietykalności osobistej, wychowania w rodzinie i kontaktów z rodzicami (jeśli doszłoby do rozłąki). Posiada też prawo do wolności od przemocy psychicznej i fizycznej, musi mieć zapewniony odpowiedni standard życia, opiekę zdrowotną czy prawo do wypoczynku. Bezwzględnie posiada prawo do edukacji. Konwencja została przyjęta w 1989 roku, jednak z czasem nastąpiło jego rozszerzenie o bardzo istotne punkty. Chodzi o udział dzieci w konfliktach zbrojnych i o współczesne formy niewolnictwa z udziałem dzieci (czyli handel ludźmi, prostytucja itp.). Takie dodatkowe zapisy występują w formie protokołów do Konwencji. Z pewnością największym sukcesem Konwencji jest to, że tak wiele państw z całego globu jednogłośnie podpisało się pod koncepcją, iż dzieci muszą pozostawać pod specjalną ochroną.

Samo ratyfikowanie Konwencji to jednak nie wszystko, bowiem często na gruncie państwowym pojawiały się różnego rodzaju dokumenty regulujące jeszcze więcej detali dotykających kwestii dzieci. Na przykład Burkina Faso powołała Children’s Parliment, który miał się zajmować przeglądaniem proponowanych rozwiązań pod kątem ich zgodności z Konwencją. Rosja powołała do życia sądy rodzinne, a Maroko zaczęło przywiązywać większą wagę do monitorowania praw dzieci tworząc na te potrzeby specjalny instytut. Te optymistyczne akcenty pokazują znaczenie praw dziecka i są dowodem na coraz większą świadomość także wśród rządzących państwami, ale jednocześnie cały czas podnoszą poprzeczkę, jeśli chodzi o wyzwania na przyszłość. W 2009 roku – przy okazji 20-lecia Konwencji – zwrócono uwagę, że często zapomina się o tym, iż dziecko również posiada prawo do prywatności. Powinno mieć wpływ na podejmowane przez dorosłych decyzje, ale niestety głos dzieci traktuje się niemal w każdej debacie jako mało znaczący. Wciąż istnieją też ogromne dysproporcje rozwojowe między państwami-sygnatariuszami Konwencji, nadal istnieje problem z edukacją dzieci czy respektowaniem prawa do wolności od przemocy. Konflikty zbrojne, o których wspomniano wcześniej, są także bardzo istotnym polem, na którym dochodzi do masowego łamania niemal wszystkich praw zapisanych w Konwencji.

Konwencja to narzędzie, aby wymuszać na rządach odpowiedzialność za losy dzieci. To też swego rodzaju plan działania z potężnym zasobem norm moralnych, według których powinno się postępować. Trzeba jednak inwestować w edukację dorosłych, ludzi odpowiedzialnych za los dzieci, informować i szkolić.

Na podstawie Konwencji powstał specjalny komitet zrzeszający 18 niezależnych ekspertów, których zadaniem jest monitorowanie przestrzegania jej zapisów. Efektem kontroli i składania raportów są obszerne podsumowania, publikowane co roku lub raz na pięć lat, z których można się dowiedzieć, jak wyglądała implementacja poszczególnych praw w krajowych systemach. To potężne źródło wiedzy.

Jako dorośli jesteśmy odpowiedzialni za los dzieci. Powinniśmy je chronić bez względu na ich pochodzenie czy kraj zamieszkania. Najmłodsi często nie są w stanie mówić za siebie, bronić się, walczyć o lepszą przyszłość, nie wiedzą, jak mogłoby wyglądać życie w zgodzie z prawami człowieka. My, dorośli, powinniśmy roztaczać nad dziećmi jak najbardziej szczelny parasol ochronny.

Dowiedz się więcej:
Konwencja o prawach dziecka
Strona Rzecznika Praw Dziecka
Dzień Sprzeciwu Wobec Pracy Dzieci
Dzień Dzieci-Żołnierzy

Opracowanie: Edyta Górka

Opublikowano w ramach projektu Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja współfinansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2015 r.