Międzynarodowy Dzień Pokoju to święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1981 roku i od 2001 roku obchodzone corocznie 21 września. Jego celem jest zwrócenie uwagi ludzi na całym świecie na potrzebę przestrzegania pokoju. ONZ wyznaczył tę datę także jako dzień globalnego zawieszenia broni i niestosowania przemocy. Tego dnia organizacje, instytucje, społeczności lokalne z całego świata, również na terenach okupowanych, organizują liczne imprezy, happeningi, seminaria, wykłady, pokazy filmów. W wielu miejscach Dzień Pokoju upamiętnia się chwilą ciszy. Tegoroczne (2015) hasło obchodów brzmi: „The right of peoples to peace” (Prawo narodów do pokoju). W ponad 50 krajach na całym świecie jako hymn na rzecz pokoju zostanie odśpiewany dziś utwór Johna Lennona „Imagine”.

Dżalabija, Strefa Gazy, rok 1988. Palestyńskie kobiety skarżą się izraelskim żołnierzom. Chwilę po zrobieniu tego zdjęcia zostały przepędzone przy użyciu gazu łzawiącego. Dziś w Strefie Gazy nadal wrze. Fot. Robert Croma, CC BY-NC-SA 2.0

Choć Dzień Pokoju świętujemy dopiero od 33 lat, to samą ideę wychwalającą życie w pokoju i nawołującą do niestosowania przemocy można znaleźć w różnych kręgach kulturowych, sięgając daleko w głąb historii.

Idea pokoju i ruch pacyfistyczny

Południowoazjatycki hinduizm, z którego wywodzą się m.in. buddyzm i dżinizm, za jedną z podstaw przyjmuje wyrzeczenie się przemocy. Uznaje także zasadę ahimsy – powstrzymywania się od zadawania cierpienia wszelkim istotom żywym. Wielu badaczy i badaczek czasów prehistorycznych uważa, że w archaicznych społecznościach skoncentrowanych wokół postaci matki żywicielki panował matriarchat i nie prowadzono wojen. Nawet w starożytnym Rzymie, kojarzonym z przemocą i z wojnami znaleźli się przeciwnicy militaryzmu; należeli do nich filozofowie: Propteriusz, Tibullus, Owidiusz i stoik Seneka Młodszy.

W tradycji chrześcijańskiej również można odnaleźć wątki pacyfistyczne. Wiele osób interpretuje jako pokojowe przesłanie Jezusa, który głosił, by nadstawiać drugi policzek, miłować nieprzyjaciół. W średniowieczu i w czasach nowożytnych rzecznikami pokoju byli Katarzy i Bracia Polscy. Obie wspólnoty religijne sprzeciwiały się służbie wojskowej i odrzucały przemoc. Arianie – tak inaczej nazywa się Braci Polskich – byli także wegetarianami. Zarówno Arianie, jak i Katarzy zostali uznani za heretyków, a prześladowania przez inkwizycję zniszczyły oba te ruchy. Do dziś jednak w różnych zakątkach świata funkcjonują wspólnoty lub grupy chrześcijańskie głoszące pacyfizm chrześcijański jako doktrynę wiary.

Podejmij wyzwanie:

Zrób sobie zdjęcie z napisem „Wszyscy mamy prawo do pokoju”. Na tym zdjęciu trzyma go dr Jane Goodall, wybitna badaczka życia szympansów, działaczka ekologiczna i pacyfistyczna.
Napis możesz zrobić sam/a po polsku/angielsku lub ściągnąć z tej strony.
Zamieść zdjęcie na swoim ulubionym portalu społecznościowym, dodając hashtag #PeaceDay
Zaproś do akcji swoich znajomych!

Także w filozofii islamskiej pojęcie pokoju także zajmuje ważne miejsce. Pacyfizm ma silne podwaliny moralne w tradycji różnych kultur, jednak rozwój ruchu pacyfistycznego na masową skalę rozpoczął się w dopiero w XIX wieku. Samo pojęcie ukuł francuski działacz pokojowy Émile Arnaud. Pojęcie pacyfizm jest połączeniem dwóch łacińskich słów: pacificus – wprowadzający pokój oraz łac. facere – czynić. Ideologia pacyfizmu opiera się dążeniu do pokoju, na potępieniu wszelkich wojen oraz agresji. Jej wyznawcy żądają ustanowienia trwałego pokoju pomiędzy narodami i dążenia do rozwiązywania konfliktów bez użycia sił zbrojnych. Pierwsze towarzystwo pacyfistyczne zostało zawiązane w 1815 roku w Nowym Jorku, rok później powstało London Peace Society. W Londynie w 1843 zostaje zwołany pierwszy Międzynarodowy Kongres Pokoju. Od tego momentu ruch społeczno-polityczny, wysuwający m.in. postulaty powszechnego rozbrojenia czy nieingerowania w wewnętrzne sprawy innych państw, rozwijał się z impetem.

Pierwotnie ruch pacyfistyczny był wytworem liberalnie nastawionych przedstawicieli i przedstawicielek klasy średniej. Socjaliści zwrócili uwagę na fakt, że ludzie nie mają interesu, żeby ze sobą walczyć, wojny są narzucane przez klasę rządzącą, a osoby pracujące są traktowane jak mięso armatnie. Odtąd wątki antywojenne stały się częścią składową ruchu robotniczego. Pod koniec XIX wieku funkcjonowało ponad 400 organizacji pacyfistycznych na całym świecie. W przededniu wybuchu I wojny światowej w Wielkiej Brytanii powstała pierwsza organizacja obdżektorska „No Conscription Fellowship”, skupiająca mężczyzn, odmawiali udziału w służbie wojskowej. Głosili oni, że z pobudek moralnych odmawiają noszenia broni, ponieważ uważają życie ludzkie za święte i nie mogą przyjąć na siebie odpowiedzialności za spowodowanie śmierci.

Doświadczenie I i II wojny światowej zmieniły nastawienie opinii publicznej do militaryzmu. „No Conscription Fellowship” przekształca się w ruch „No More War” z oddziałami w Wielkiej Brytanii i Nowej Zelandii. Przez Europę przetacza się fala protestów przeciwko okrucieństwom wojny. W tym czasie w Indiach rozwinął się Ruch Biernego Oporu. Za jego twórcę uważa się Mahatmę Gandhiego, który zachęcał swoich rodaków, by w sposób pokojowy, bez użycia siły walczyli z brytyjskim kolonializmem. Zamachy atomowe na japońskie miasta Hiroszimę i Nagasaki w 1945 roku dały impuls do powstania międzynarodowego ruchu antynuklearnego, do którego należeli m.in. nobliści Alfred Einstein i Bernard Russel.

Luty 1968 roku, amerykańscy studenci protestują przeciwko zaproszeniu na kampus uniwersytetu firmy Dow Chemical, która produkowała napalm wykorzystywany w działaniach wojennych w Wietnamie. Przedstawiciele firmy mieli rekrutować wśród studentów nowych pracowników. Odmówili rozmowy na temat produkcji napalmu i jej skutków. Fot. Duke University, CC BY-NC-SA 2.0

Jednak pacyfizm kojarzy się przede wszystkim z ruchem hippisowskim oraz z masowymi protestami przeciwko wojnie w Wietnamie. Ruchy kontestujące interwencję militarną USA w Wietnamie rozpoczęły się w drugiej połowie lat 60. ubiegłego wieku. Były one częścią ogólnoświatowej fali protestów, która wybuchła przede wszystkim w środowisku młodzieży akademickiej. Walczono nie tylko o pokój, i ale także o emancypację kobiet oraz czarnej amerykańskiej ludności. Demonstracje antywojenne sprawiły, że rząd USA wycofał się z „brudnej i imperialistycznej wojny”, jak ją nazywali pacyfiści. Od tamtej pory symbolem pacyfizmu obok gołąbka pokoju jest tzw. pacyfka. Twórcą tego znaku był brytyjski projektant Gerard Holtom, który wykorzystał używany przez marynarzy alfabet semaforowy. Holtom umieścił na kole litery N i D, co miało oznaczać rozbrojenie nuklearne (Nuclear Disarmament). W Polsce ruch pacyfistyczny narodził się m.in. z powstaniem organizacji „Wolność i Pokój” aktywnej głównie w latach 80. XX wieku. Ten ruch przede wszystkim walczył o zniesienie obowiązkowej służby wojskowej.

Pokojowa Nagroda Nobla

Norweski Komitet Noblowski od 1901 roku przyznaje Pokojową Nagrodę Nobla osobom i organizacjom, które szczególnie zasłużyły się w działalności na rzecz światowego pokoju. Uważa się, że do ustanowienia nagrody w dużej mierze przyczyniła się ówczesna działalność ruchu pacyfistycznego. Sam Alfred Nobel sympatyzował z ruchem pacyfistycznym i przyjaźnił się z jego czołową przedstawicielką Berthą von Suttner, która zresztą otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla. Do dziś za działalność na rzecz pokoju uhonorowano łącznie 93 osoby, m.in. Alberta Schweitzera, Martina Luthera Kinga, Matkę Teresę z Kalkuty, Nelsona Mandelę, oraz instytucje, np. ONZ czy Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca. W 1983 roku nagrodę otrzymał Polak – Lech Wałęsa.

Uchodźcy z Kosowa opuszczają swoje domy (1999 r.). Wydarzenia na Bałkanach wywołały wśród wielu Europejczyków szok, ponieważ wojna kojarzyła im się z czymś, co toczy się gdzieś daleko i pod koniec XX wieku ma już niewiele wspólnego z naszym regionem świata. Fot. UN, CC BY-NC-ND 2.0

Wokół samej nagrody narosło wiele kontrowersji. W tym roku na przykład międzynarodową opinię publiczną oburzyła informacja, że wśród 278 nominowanych znalazł się Władimir Putin. Z kolei w 2012 roku została skrytykowana decyzja o przyznaniu jej Unii Europejskiej. Działacze pokojowi z całego świata zwracali uwagę na europocentryczny charakter tego wyboru – fakt, że kraje członkowskie nie prowadzą ze sobą wojen, nie powinien przesłaniać faktu uczestniczenia tych krajów w wojnach na innych kontynentach. W 2009 roku wątpliwości wzbudziło także przyznanie przez Komitet Noblowski wyróżnienia prezydentowi USA Barakowi Obamie za „nadzwyczajne wysiłki na rzecz wzmocnienia międzynarodowej dyplomacji i współpracy między narodami”. Międzynarodowi obserwatorzy uznali ten fakt za szczególnie kontrowersyjny, wziąwszy pod uwagę, że nominacja została ogłoszona zaledwie 12 dni po objęciu przez niego fotela prezydenckiego. Innym przykładem jest przyznanie Nagrody amerykańskiemu politykowi Cordellowi Hull w 1945 roku za znaczącą rolę w tworzeniu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Tym razem Komitet przeoczył zdarzenie, które miało miejsce w 1939 roku. Hull, który piastował wówczas urząd sekretarza stanu, nie wpuścił na teren USA 950 żydowskich uchodźców starających się o azyl. Jedna czwarta spośród nich zginęła podczas Holokaustu.

Wielokrotnie z krytyką spotkał się także fakt nieprzyznania nagrody takim postaciom jak: Eleonora Roosevelt, Vaclav Havel, Jan Paweł II, Irena Sendlerowa czy Mahatma Gandhi. Ten ostatni był nominowany do Pokojowego Nobla aż pięć razy!

Szkoła w obozie dla syryjskich uchodźców w Jordanii. UNICEF pisze o syryjskim „straconym pokoleniu”, na którym wojna odcisnęła fizyczne i psychiczne piętno. Tysiące dzieci przeżyło wojenną traumę, widząc jak ich rodzice giną lub żyjąc w ciągłym strachu, pod niekończącym się ostrzałem. Tysiące małych Syryjczyków i Syryjek zostało zmuszonych do przerwania edukacji. Fot. UN, CC BY-NC-ND 2.0

Opracowała Alina Synakiewicz.
Opublikowano w ramach projektu Postaw na rozwój. Zrównoważony! – 2. edycja współfinansowanego w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP w 2014 r.