Światowy Dzień Architektury obchodzony 1 lipca powstał z inicjatywy UIA (International Union of Architects). Autorzy święta, wymyślając je, prawdopodobnie nie mieli na myśli mistrzów w swoim fachu – ptaków, owadów, ssaków…
My o nich nie zapominamy i doceniając finezję projektu, połączoną z funkcjonalnością i trwałością konstrukcji nominujemy do Bryły Roku… (a nawet Bryły Stulecia):

• całą rodzinę wikłaczy – niedużych ptaków z rzędu wróblowych, które nazwę rodziny zawdzięczają niezwykle misternie uplecionym, uwitym z traw i gałązek gniazdom,
• termity – autorzy imponujących wysokich na kilka metrów owadzich katedr,
• osy – specjalistki od papierowej roboty,
• bobry – specjaliści i sprawni budowlańcy a przy okazji zajmują się renaturyzacją rzek i kształtowaniem krajobrazu.

Wikłacze

Żyjące w południowej Afryce tkacze towarzyskie z rodziny wikłaczy budują na drzewach i słupach gniazda mogące pomieścić nawet 400 osobników i są to największe ptasie gniazda na świecie. Gniazda mogą być zamieszkane przez kilkadziesiąt a nawet 100 lat.

Samce wikłacza złotogłowego z wielką wprawą budują gniazda z cienkich źdźbeł trawy. Gniazdo plecione jest ze świeżo zerwanej trawy, która pod wpływem słońca wysycha i sztywnieje dzięki czemu gniazdo twardnieje i przy okazji zmienia kolor.

Żyjąca w Afryce brunatniczka  w przeciwieństwie do innych wikłaczy podczas budowy gniazda najpierw formuje miseczkę – inne gatunki zaczynają od kopuły. Samiec dopiero po akceptacji kształtu przez partnerkę kończy budować gniazdo. Liczą się tylko gniazda zawieszone pomiędzy pionowymi łodygami trzciny, papirusu czy sitowa. Akceptacji nigdy nie uzyskuje gniazdo budowane na drzewie w sąsiedztwie podmokłej okolicy.

Termity

Terytorium Północne Australii usiane jest spektakularnymi budowlami termitów. Kopce, zbudowane z błota, przeżutego drewna i śliny i odchodów termitów, mają ponad 4,5 metra wysokości. Każdy kopiec to samowystarczalne termicie miasto. Budowle ustawione w orientacji północ-południe korzystają z pomysłowego systemu wentylacji, który zapewnia stałą temperaturę wewnątrz.

Termitiera – mogą mieć różnorodne kształty, gniazd na drzewie, kanałów w ziemi czy drzewach, jednak najbardziej spektakularne są wysokie kolumny i konstrukcje budowane na ziemi z przeżutego drewna.

Osy

Osy wynalazły papier na długo przed człowiekiem. Przeżuwają drewno i włókna roślinne i z tej pulpy budują gniazda np. na gałęziach drzew. Wyschnięta papierowa pulpa twardnieje i osie gniazdo staje się wytrzymałe i wodoodporne. Gniazdo składa się z sześciokątnych komórek, do których składane są jaja. W miarę rozrastania się rodziny rośnie gniazdo. W pierwszym etapie buduje je królowa, później prace przejmują robotnice. Gniazdo może zawierać do 200 komórek.

Niektóre gatunki os do budowy gniazda wykorzystują błoto i glinę. Gniazda mogą przybierać różne kształty, np. rurek. Gliniane gniazda są znaczenie bardziej trwałe i mogą być zajmowane w kolejnych latach. Mogą również być zajmowane przez inne owady.

Bobry

Niesamowicie uzdolnieni i pracowici inżynierowie i hydrotechnicy. Bobry to jedyne zwierzęta (po człowieku) potrafiące na taką skalę manipulować środowiskiem poprzez system budowli. Budują nory w skarpach lub żeremia z gałęzi drzew i mułu. Zarówno do żeremi, jak i do nor, wejścia znajdują się pod wodą. Żeremia osiągają 1 do 3 metrów wysokości i średnicę do 12 metrów. Jednaj jeszcze bardziej spektakularne są tamy, które służą podniesieniu poziomu wody, tak aby zakrywać wejście do nor li żeremi, ale także by ułatwić przemieszczanie się bobrom, które są znacznie sprawniejsze w wodzie niż na lądzie.  Tamy mogą  być pojedyncze, jak również tworzyć skomplikowany system progów wodnych układających się kaskady. Największa tama zbudowana przez bobry znajduje się w Kanadzie i ma długość 850 metrów! Bobry kopią też kanały regulujące poziom wody na zajmowanym terenie. Działalność bobrów może przywracać korzystne stosunki wodne, utrzymywać i zwiększać różnorodność biologiczną, ograniczać erozję, zwiększać tempo samooczyszczania się wód.

Mrówki

Mrówka rudnica buduje prawdziwe wysokościowce, jeśli porówna się jej wysokość z wysokością ich budowli. Mrówka rudnica ma około 1 cm długości, a ich mrowiska skonstruowane z materiału roślinnego i ziemi może osiągnąć ponad sześć metrów wysokości. Są też prawdziwymi siłaczkami, mogą transportować budulec cięższy od nich samych o 40 razy. Mrowiska oprócz swojej części naziemnej mają równie dużą, a nawet większą część podziemną. Część nadziemna zbudowana jest głównie z igieł drzew i drobnych gałązek. Wewnątrz mrowiska znajdują się komory połączone systemem korytarzy.  W zależności od pogody, a szczególnie pory roku, mrówki przebywają w różnych częściach mrowiska; w lecie głównie w części nadziemnej, zimą głównie w podziemnej. Z komór położonych w górnej części mrowiska prowadzą liczne korytarze na jego powierzchnię.

Australijskie mrówki prządki budują gniazdo z liści. Dorosłe mrówki dzięki pracy grupowej są w stanie z liści utworzyć pożądany kształt, a następnie korzystając z nici produkowanych przez larwy łączą liście ze sobą.

 Piesek preriowy

Pieski preriowe mieszkają w rozległych wykopanych w ziemi norach. Choć trudno z zewnątrz docenić ich budowle to, uwierzcie na słowo, warte są wyróżnienia. Pieski preriowe żyją w dużych koloniach a ich nory mogą zająć obszar nawet wielu setek kilometrów kwadratowych. Jedna z kolonii odkrytych w Teksasie zajmowała obszar 25.000 kilometrów kwadratowych i żyło w niej około 400 milionów piesków preriowych. Nory składają się z wielu pełniących różnorodne funkcje komór, np. przedszkole dla maluchów znajduje się głęboko w ziemi, gdzie temperatura jest bardziej stabilna a dzieciaki są są lepiej chronione przed drapieżnikami. Nory są bardzo wytrzymałe, chronią przez ekstremalnymi temperaturami, pożarami na prerii czy powodziami.

Garncarz rdzawy

Garncarze rozpoczynają budowę głębokiej miski z gliny, którą umacniają oraz usztywniają źdźbłami traw i innymi włóknami roślinnymi. Kiedy dolna część gniazda jest gotowa i wyschnie na słońcu, ptaki zaczynają budować ścianki, dopóki nie zamkną całego sklepienia. Na samym końcu robią wąski, okrągły otwór wejściowy. Wewnątrz gniazdo samiczka wyściela trawą i pierzem.

Jaskółki

Brzegówki wygrzebuje nory długie na 50-60 cm (niekiedy do 150 cm, co 12 razy przekracza długość ptaka), o owalnych otworach wejściowych rozszerzających się przy końcu w małą komorę lęgową w kształcie kuli. Znajduje się ona zwykle w pionowych urwiskach ziemnych na wysokim brzegu rzeki, w żwirowniach, gliniankach lub śródpolnych skarpach. Wysłana jest suchą trawą i dużą ilością piór. Gniazdo może służyć ptakom przez wiele lat. Często ulegają one zniszczeniu – rozpadają się brzegi rozmywane przez wodę albo ma to miejsce w trakcie wydobywania gliny lub piasku w cegielniach lub żwirowniach. Zarówno samiec, jak i samica nogami i dziobem wygrzebują norkę, która jest ukończona już po 3-4 dniach.

Gniazda wielu jaskółek przybierają kształt czary, fragmentu kuli, są zrobione ze zmieszanej śliny i błot, mogą tak wytrzymywać latami.

 Altanniki

Altanniki – rodzina ptaków z rzędu wróblowych, żyją w Nowej Gwinei i Australii, zazwyczaj na terenach leśnych, niektóre na otwartych obszarach buszu.
W porze godów samce budują strojne altanki służące wabieniu samic. Budowla jest kolorowa i udekorowana: kwiatami, owocami, liśćmi, grzybami, mchem, a nawet śmieciami pozostawionymi przez ludzi. Właściwe gniazdo ma czarkowaty kształt i jest budowane tylko przez samicę

Kolibry

Kolibry najmniejsze ptaki świata budują najmniejsze na świecie gniazda, niewiele większe od czapeczki wyrośniętego żołędzia, ale niektóre kolibry budują gniazda dwudziestokrotnie większe od siebie. Gniazda budowane są zarówno z gałązek, traw, mchu, jak i pajęczych nici i sierści zwierząt.

Trzciniak

Trzciniak zakłada gniazda w gęstych i wysokich trzcinowiskach. Gniazdo zbudowane jest zawsze co najmniej pół metra nad lustrem wody. Misternie splecione w głęboki, duży i stabilny koszyczek przymocowany do kilku pionowych łodyg trzciny (zielonymi lub suchymi, zeszłorocznymi), o wysokości 20 cm. Gniazdo zbudowane jest z pasków z liści trzciny i włókien roślin, a wyłożone jest fragmentami kwiatostanów trzciny. Z daleka wydaje się, jakby łodygi przerastały na wylot ściany gniazda. Wysokie brzegi konstrukcji lęgowej mają znaczenie – zabezpieczają jaja i pisklęta przed wypadnięciem w czasie wietrznej pogody, która kołysze trzcinami.

Badylarka

Ostatni z naszych wyróżnionych zwierzęcych architektów to malutki ssak – baldylarka. Waży zaledwie kilka gramów, mierzy od 5 do 7,5 cm (+ ogon) i mieszka na wilgotnych łąkach, nad brzegami rzek i jezior, w zaroślach, ale w przeciwieństwie do swych wielu mysich kuzynów nie kopie nor lecz buduje kuliste gniazda na łodygach, na wysokości 20 do 100 cm od ziemi.

Budowle wszystkich powyżej zaprezentowanych architektów wykorzystują naturalne materiały, są dobrze dopasowane do potrzeb i ładnie wkomponowane w krajobraz. Mamy się czego od nich uczyć!