fot. Gosia Świderek/Źródła
Nie musisz lubić miodu i leczyć się propolisem, żeby los pszczół nie zaprzątał ci myśli. Jakie są twoje ulubione owoce, bez których warzyw nie mógłbyś/mogłabyś żyć? Wypisz po kilka przykładów na kartce. A teraz sprawdź tutaj*, czy przypadkiem nie jesteś zależny od pszczół. I jak? Ile im zawdzięczasz? Poranna kawa, dżem malinowy, herbata z cytryną, sok jabłkowy, nalewka wiśniowa, jabłecznik, lody truskawkowe, cydr i śliwowica, a nawet kapuśniak, ogórkowa czy grochówka, to wszystko możesz mieć dzięki pracy pszczół. Pisząc „pszczoły” mam na myśli nie tylko pszczoły miodne, które mogliśmy dobrze poznać w filmie o pszczółce Mai, ale również puchate trzmiele czy pszczoły samotnice. Wszystkie one 8 sierpnia obchodzą swoje święto w Polsce – Wielki Dzień Pszczół. W 2017 roku ONZ uchwalono dzień 20 maja Światowym Dniem Pszczoły. To oznacza, że od 2018 roku pszczoły świętują dwukrotnie w ciągu roku 🙂
Pszczoły to nadrodzina owadów z rzędu błonkoskrzydłych. Do pszczół zalicza się ok. 20 tys. gatunków, w większości prowadzących samotniczy tryb życia, ale również takich, które wytworzyły skomplikowane struktury społeczne. Pszczoły żyją na Ziemi od ponad 50 milionów lat, a ich rola w utrzymywaniu równowagi ekosystemu Ziemi jest nieoceniona. Są odpowiedzialne za zapylanie ok. 70% gatunków roślin uprawnych na świecie, zapewniają lepszą jakość owoców i warzyw i podnoszą wydajność upraw. Niektóre z gatunków (np. migdały) bez pracy pszczół w ogóle by nie owocowały. A przecież pszczoły zapylają nie tylko rośliny użytkowe, ale również rośliny dzikie, tworzące różne ekosystemy lądowe. Te zbiorowiska roślinne produkują tlen niezbędny do życia a także są odpowiedzialne za wiele innych usług ekosystemowych. Wyginięcie pszczół miałoby trudne do oszacowania konsekwencje dla ludzi i środowiska przyrodniczego Ziemi.
fot. Domena Publiczna
Ten proces jednak właśnie się rozpoczął. Pierwsze doniesienia o masowym wymieraniu pszczół miodnych pochodzą z 1995 roku z USA. Problem ten dotyczy już całego świata i jest ogromnym wyzwaniem, nie tylko dla pszczelarzy.
Zespół masowego ginięcia pszczoły miodnej (ang. Colony Collapse Disorder, skrót CCD) to zespół chorobowy występujący w koloniach pszczoły miodnej. Objawia się nagłym zmniejszeniem wielkości kolonii – pszczoły robotnice – wylatujące z ula nie wracają do niego, znikają bez śladu, pozostawiając larwy i czerw bez pokarmu, co wiąże się z wyginięciem również kolejnego pokolenia. Z ogromnym prawdopodobieństwem odpowiedzialne za to są pestycydy, wywołujące zmiany w systemie nerwowym pszczół. Przede wszystkim chodzi tu o pogorszenie pamięci owadów i ich poczucia kierunku. W konsekwencji pszczoły wylatujące po nektar i pyłek, nie są już w stanie powrócić do swoich uli. Choć z chorobą pszczoły zmagają się już blisko 20 lat, to od około 10 straty w pszczelich rodzinach zaczęły budzić poważne obawy pszczelarzy. Amerykański Departament Rolnictwa poinformował w maju 2013, że prawie jedna trzecia amerykańskich rodzin pszczelich wyginęła zimą 2012/2013.
Choć etiologia choroby wciąż jest niejasna, a naukowcy wśród potencjalnych źródeł problemu wymieniają zarówno choroby, szkodniki, grzyby, roztocza, wirusy, jak i zmiany klimatyczne, niedobory żywieniowe, to głównym podejrzanym są pestycydy, a szczególnie insektycydy, wśród których najgroźniejsze wydają się neonikotynoidów – pochodne nikotyny stosowane w opryskach od lat 90. XX wieku. Dwa niezależna badania prowadzone we Francji oraz w Szkocji (opisane w czasopisma Science) potwierdzają te hipotezę.
W kwietniu 2013 r. Komisja Europejska przegłosowała dwuletni zakaz stosowania trzech pestycydów z grupy neonikotynoidów, ze względu na ich szkodliwość dla pszczół. Głosowanie poprzedzone było akcją społeczną zorganizowaną poprzez portal Avaaz – petycję skierowaną do europejskich przywódców podpisało ponad 2,6 mln osób.
fot. Gosia Świderek/Źródła
Badania dotyczące wymierania pszczół dotyczyły nie tylko pszczoły miodnej ale także trzmieli. Choć na dużą skalę nie są prowadzone żadne badania dotyczące dzikich pszczół, z dużym prawdopodobieństwem można założyć, że problem zaniku pszczół dotyczy nie tylko pszczoły miodnej i trzmieli, ale i pozostałych gatunków pszczół, równie ważnych dla reprodukcji roślin dziko rosnących oraz użytkowych.
Na wielkość i zdrowotność populacji zapylaczy wpływ ma m.in. nowoczesne rolnictwo. Problem dobrze ilustruje poniższe zdjęcie.
fot. Walter Baxter CC BY-SA 2.0
Pomijając wpływ pestycydów ogromnym problemem dla dzikich pszczół są uprawy monokulturowe. Brak miedz, zadrzewień śródpolnych, starych drzew, skarp, śródpolnych stert kamieni to wszystko powoduje że brakuje kryjówek i miejsc do założenia gniazda. Ponadto zmniejsza się bioróżnorodność rolnictwa i coraz mniej jest miejsc, gdzie mogą rosnąć różne gatunki rośliny nektarujących. Nawet monokulturowa uprawa roślin miododajnych, daje pokarm przez krótki czas, a po okresie kwitnienia ogromne obszary nie zapewniają pożywienia dzikim zapylaczom. Rozwiązaniem byłyby korytarze roślinne z różnorodną roślinnością miododajną i miejscami do gniazdowania owadów – czyli w praktyce powrót do dawnych miedz i zadrzewień śródpolnych.
fot. Jon Sullivan, Domena publiczna
Ochrona owadów zapylających jest się ważną elementem działań na rzecz zachowania bioróżnorodności i utrzymania wydajności produkcji żywności. Co możesz zrobić?
Podejmij wyzwanie
Sadź i siej rośliny miododajne, czyli takie, które dostarczają nektaru i pyłku, w ogródku, na balkonie, na nieużytkach, miedzach, zaniedbanych trawnikach itd. Możesz w sklepach ogrodniczych kupić gotową mieszankę roślin miododajnych lub kupić znacznie tańsze nasiona w większych paczkach np. łubin, gorczycę czy facelię. Wysiewaj różne gatunki, ale pamiętaj by były to rośliny rodzime – dzięki temu wspierasz i pszczoły i chronić bioróżnorodność. Pamiętaj, że pszczoły zbierają nektar i pyłek od wiosny do jesieni. Jeśli chcesz stworzyć stołówkę dla pszczół wysiej rośliny kwitnące o różnych porach roku.
Jeśli masz ogród pozostaw w nim część dziką, naturalną z miododajnymi roślinami łąkowymi oraz miejscami, gdzie owady mogą założyć gniazdo. Nie wypalaj liści i traw, stanowią miejsce gniazdowania i kryjówkę dla wielu owadów. Wiele owadów zakłada gniazda w glebie, nie przekopuj jej zbyt często. Przygotuj poidło dla pszczół, naczynie z wodą oraz kamykami lub patykami, na których owady będą mogły stanąć by napić się wody. Unikaj insektycydów oraz pestycydów toksyczne dla pszczół. Unikaj zwłaszcza neonikotynoidów. Korzystaj z naturalnych środkach ochrony roślin.
Zakupy. W miarę możliwości wybieraj produkty rolnictwa ekologicznego, wolne od GMO – są nie tylko zdrowsze dla Ciebie i Twojej rodziny, ale również ich produkcja nie zagraża pszczołom i jest przyjazna środowisku. Staraj się wybierać produkty lokalne, z najbliższej okolicy, a jeśli to niemożliwe wybieraj żywność wyprodukowaną na terenie Unii Europejskiej. „W UE, w przeciwieństwie do innych dużych producentów żywności (USA, Turcja, Chiny), obowiązują obecnie ograniczenia w stosowaniu neonikotynoidów oraz fipronilu. Lista zakazanych pestycydów powinna być jeszcze dłuższa, wciąż jednak ochrona zapylaczy na terenie Unii jest pełniejsza niż poza nią” [źródło: Krzysztof Cibor „Jak zostać pszczelim bohaterem, zostań pszczelą bohaterką”, wyd. Greenpeace].
Kupuj miód od certyfikowanych lub sprawdzonych lokalnych rolników (uważaj na miody sprzedawane bez etykiet. Unikaj miodów z etykietą „z poza Unii Europejskiej”, dzięki temu twój miód będzie zdrowszy, gdyż normy użycia pestycydów są bardziej restrykcyjne niż np. w Chinach skąd pochodzi duża ilość miodu.
Zbuduj dom dla dzikich pszczół. Jak wykonać proste domki, z podręcznych materiałów? Przeczytaj poradnik przygotowany przez Greenpeace w ramach projektu „Zaadoptuj pszczołę”.
Podpisz petycję do ministrów rolnictwa w obronie pszczół. Porozmawiaj z rodziną i znajomymi o znaczeniu pszczół i ich wymieraniu. Zachęć ich do działania na rzecz pszczół.
* Owoce i warzywa owadopylne:
agrest, ananas, arbuz, awokado, bakłażan, banan, borówki, bób, brokuł, brukselka, brzoskwinia, cebula, cukinia, cytryna, czarne jagody, czereśnie, czosnek, dynia, fasola, grejpfrut, groch, gruszka, gryka, herbata, jabłka, jeżyny, kabaczek, kakaowiec, kalafior, kapusta, kawa, maliny, mandarynka, marchew, melon, morele, ogórek, papryka, pietruszka, pomarańcza, pomidor, porzeczki, poziomki, rzeżucha, rzodkiewka, seler, słonecznik, szczypiorek, śliwki, truskawki, winogrono, wiśnie, żurawina.
Dowiedz się więcej:
www.zapylanie.pl
Projekt Pszczoła
Spadek populacji pszczół
Jak zbudować hotel dla dzikich zapylaczy
Przemek Berg, Kto będzie zapylał, Polityka, 29 marca 2012
Is a bee as smart as a sat nav?
